ผลทางกฎหมาย: การใดๆ ที่ผู้เยาว์ทำลงโดยไม่ได้รับความยินยอมของผู้แทนโดยชอบธรรม (เช่น บิดามารดา) การนั้นจะตกเป็น "โมฆียะ" (ตามมาตรา ๒๑)

• การกระทำที่เป็นไปเพื่อให้ได้มาซึ่งสิทธิ หรือเพื่อให้หลุดพ้นจากหน้าที่ (มาตรา ๒๒)
• การกระทำที่ต้องทำเองเฉพาะตัว (มาตรา ๒๓)
• การกระทำที่สมแก่ฐานานุรูป และจำเป็นเพื่อการดำรงชีพตามสมควร (มาตรา ๒๔)

คนไร้ความสามารถ (Incompetent Person)

ผลทางกฎหมาย: การใดๆ ที่บุคคลซึ่งศาลสั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถได้กระทำลง การนั้นเป็น "โมฆียะ" ทั้งสิ้น โดยไม่มีข้อยกเว้น (ตามมาตรา ๒๙)

4.3 คนเสมือนไร้ความสามารถ (Quasi-Incompetent Person)

คือบุคคลที่มีกายพิการ จิตฟั่นเฟือน ประพฤติสุรุ่ยสุร่าย หรือมีเหตุอื่นทำนองเดียวกัน จนไม่สามารถจัดการงานของตนเองได้ และศาลได้มีคำสั่งให้เป็นคนเสมือนไร้ความสามารถ โดยต้องจัดให้อยู่ในความดูแลของ "ผู้พิทักษ์" (ตามมาตรา ๓๒)

ผลทางกฎหมาย: คนเสมือนไร้ความสามารถ ต้องได้รับความยินยอมของผู้พิทักษ์ก่อน จึงจะทำนิติกรรมที่กฎหมายกำหนดไว้ได้ หากฝ่าฝืน การนั้นจะตกเป็น "โมฆียะ"

วิธีการตรวจสอบสถานะ: เช่นเดียวกับคนไร้ความสามารถ คำสั่งศาลที่สั่งให้บุคคลใดเป็นคนเสมือนไร้ความสามารถ จะต้อง ประกาศในราชกิจจานุเบกษา (ตามมาตรา ๓๒)

ข้อควรระวังพิเศษ: บุคคลวิกลจริตที่ศาลยังมิได้สั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถ

กรณีนี้มีความซับซ้อนและพิสูจน์ได้ยาก โดยนิติกรรมของบุคคลวิกลจริตที่ศาลยังไม่เคยมีคำสั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถ จะเป็นโมฆียะได้ก็ต่อเมื่อเข้าเงื่อนไข ครบทั้ง 2 ข้อ ดังนี้ (ตามมาตรา ๓๐)

1. นิติกรรมนั้นได้กระทำลงในขณะที่บุคคลนั้นมีจริตวิกลอยู่ และ
2. คู่กรณีอีกฝ่ายหนึ่งได้รู้แล้วว่าผู้กระทำเป็นคนวิกลจริต

เงื่อนไขดังกล่าวพิสูจน์ได้ยากในทางปฏิบัติ เพราะเป็นการพิสูจน์สภาวะทางจิตของผู้กระทำ ณ เวลาที่ทำนิติกรรม และยังต้องพิสูจน์ว่าคู่สัญญาอีกฝ่าย 'รู้' ถึงสภาวะดังกล่าวด้วย ซึ่งเป็นข้อเท็จจริงภายในที่หาพยานหลักฐานได้ยาก

เมื่อได้ทราบถึงกรณีต่างๆ ที่อาจทำให้นิติกรรมกลายเป็น "โมฆียะ" แล้ว สิ่งสำคัญถัดไปคือการทำความเข้าใจว่าสถานะ "โมฆียะ" นั้นส่งผลกระทบต่อสัญญาอย่างไร

สรุปผลทางกฎหมาย: ความหมายและผลกระทบของ "นิติกรรมโมฆียะ"

การทำสัญญาที่อาจมีผลเป็น "โมฆียะ" ถือเป็นความเสี่ยงทางธุรกิจอย่างยิ่ง เพราะมันสร้างความไม่แน่นอนให้กับสถานะของสัญญา การทำความเข้าใจผลทางกฎหมายของนิติกรรมโมฆียะจึงเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อประเมินความเสี่ยงและหาแนวทางจัดการที่ถูกต้อง

"โมฆียะกรรม" คือ นิติกรรมที่บกพร่องหรือไม่สมบูรณ์ แต่ยังไม่ถือเป็นโมฆะหรือสิ้นผลไปในทันที นิติกรรมนั้นยังคงมีผลอยู่จนกว่าจะถูกบอกล้าง หรือได้รับการรับรองให้สมบูรณ์

ผู้แทนโดยชอบธรรม, ผู้อนุบาล, หรือผู้พิทักษ์ มีทางเลือก 2 ทางในการจัดการกับนิติกรรมที่เป็นโมฆียะ ดังนี้

1. การบอกล้าง (Avoidance) คือการแสดงเจตนาปฏิเสธ ไม่ยอมรับนิติกรรมนั้น ซึ่งจะส่งผลให้ นิติกรรมนั้นตกเป็นโมฆะมาตั้งแต่ต้น เสมือนว่าไม่เคยเกิดขึ้นเลย ผลกระทบ: คู่สัญญาต้องคืนทรัพย์สินให้อยู่ในสภาพเดิม ซึ่งอาจเป็นไปได้ยากและก่อให้เกิดความเสียหายทางการเงิน หากมีการใช้ประโยชน์จากทรัพย์สินนั้นไปแล้ว
2. การให้สัตยาบัน (Ratification) คือการแสดงเจตนารับรอง ยืนยันนิติกรรมที่ไม่สมบูรณ์นั้น ซึ่งจะส่งผลให้ นิติกรรมนั้นมีผลสมบูรณ์และผูกพันตามกฎหมาย ตั้งแต่เริ่มทำนิติกรรม

จะเห็นได้ว่าสถานะที่ไม่แน่นอนของนิติกรรมโมฆียะคือความเสี่ยงหลักที่องค์กรต้องเผชิญ การตรวจสอบสถานะคู่สัญญาอย่างรัดกุมตั้งแต่แรกจึงเป็นเกราะป้องกันที่ดีที่สุดที่จะช่วยหลีกเลี่ยงความเสี่ยงนี้ได้

แนวปฏิบัติสู่ความมั่นใจในการทำสัญญา